Czarkowy - przydrożne kapliczki

Czarkowy jako osada otwarta powstały przed 1250 r. bowiem wymienione są przez źródła pisane przed wspomniana datą. Wieś była własnością kolejno rodów Czartoryskich, Radziwiłłów, Moskorzewskich herbu Pilawa i Pusłowskich herbu Szeliga. Wśród właścicieli wymieniany jest Hieronim Moskorzowski, jeden z czołowych działaczy ruchu antytrynitarskiego. i generał Karol Kniaziewicz. 

Położenie tej malowniczej wsi nad rozlewiskami Nidy zachwyca nie od dziś. Oczarowani tą okolicą byli Julian Ursyn Niemcewicz, Jacek Malczewski, Ludwig Hieronim Morstin, Olga Boznańska, Józef Mehoffer oraz sam Stanisław August Poniatowski. 

Gościli ich we wspaniałym pałacu Pusłowscy oraz Morsztynowie. Po pałacu pozostały jedynie wspomnienia, byli właściciele wywędrowali w świat lecz na miejscu w dalszym ciągu panuje ta jedyna, niepowtarzalna atmosfera ponidziańskich łąk, rozległych krajobrazów, przełomów rzeki.

Świadkami tych odległych wydarzeń są dzisiaj  samotnie stojące przy drogach kapliczki, które są nieodłącznym elementem krajobrazu Ponidzia.

Położenie: Czarkowy, gm. Nowy Korczyn, pow. buski, woj. świętokrzyskie

Kapliczki św. Jana Nepomucena w Koniecmostach

W centrum niewielkiej wioski po obu stronach drogi, w niewielkiej odległości od siebie znajdują się dwie przydrożne kapliczki z figurami św. 

Jana Nepomucena. Pierwsza figura, pochodząca z pierwszej połowy XIX, stoi na niewielkim cokole w brogowej murowanej kapliczce z XVII wieku. Figura ma uszkodzoną prawą rękę, a lewą przytrzymuje oparty na lewym ramieniu uszkodzony czarny krucyfiks, na którym widnieje wizerunek ukrzyżowanego Chrystusa. 

Druga figura świętego znajduje się w murowanej wnękowej kapliczce usytuowanej nieopodal mostu. Figura jest pozbawiona lewej dłoni, natomiast w prawej trzyma księgę - znak uczonego i teologa. 

Księga jest zamknięta, co tłumaczy się jako znak tajemnicy.

Położenie: Koniecmosty, gm. Wiślica, pow. buski, woj. świętokrzyskie

Kościół Wszystkich Świętych w Cudzynowicach

Najstarszy zachowany dokument, świadczący o istnieniu parafii i drewnianego kościoła w Cudzynowicach, pochodzi z roku 1326. Obecny kościół drewniany o konstrukcji zrębowej, został zbudowany w 1757 roku kosztem Teresy z Morsztynów Ossolińskiej, dziedziczki Cudzynowic. 

Konsekrował go w roku 1762 biskup krakowski Kajetan Sołtyk. Wielobocznie zamknięte prezbiterium jest niższe i węższe od nawy kościoła. Wnętrze przekryte jest drewnianym stropem, dekorowanym malowidłami o tematyce religijnej, wykonanymi w roku 1913. Wyposażenie wnętrza stanowią rokokowe ołtarze boczne Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, św. Antoniego Padewskiego oraz XVIII-wieczna ambona. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Ukrzyżowania Chrystusa, malowany przez Franciszka Smuglewicza. 

Położenie: Cudzynowice, gm. Kazimierza Wielka, pow. kazimierski. woj. świętokrzyskie.

Szczotkowice - kurhan pradziejowy

Na terenie gminy Działoszyce znajdują się zabytkowe kopce – kurhany. Stanowią one unikalne, cenne obiekty zabytkowe pochodzące z wczesnej epoki brązu (kultura trzciniecka ok. 1200 – 1400 lat przed Chrystusem). 

 Są one monumentalnymi grobowcami usypanymi na cześć osób wybitnych jak również trwałym elementem krajobrazu chronionego. Największy z nich widoczny z dużej odległości znajduje się we wsi Szczotkowice i wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Kurhanów Pradziejowych.

Położenie: Szczotkowice, gm. Działoszyce, pow. pińczowski, woj. świętokrzyskie

Cmentarz żydowski w Działoszycach

Cmentarz usytuowano na wzgórzu przy ulicy Skalbmierskiej. Założony został w XVIII wieku. Miał powierzchnię 5 ha. Do II wojny światowej cmentarz ogrodzony był murem, a na jego terenie znajdował się dom przedpogrzebowy i dom grabarza. Został zniszczony w czasie wojny. Po wojnie nagrobki posłużyły do budowy drogi. 

W czasie II wojny światowej na terenie cmentarza miała miejsce masowa egzekucja. Niemcy rozstrzelali 1500 Żydów z Działoszyc i okolic. Ofiary mordu pochowano we wspólnych, zbiorowych mogiłach.

Według opowiadań naocznych świadków egzekucji o wczesnej porze przybył do Działoszyc operacyjny oddział niemiecki. Na rynek sprowadzono Żydów przy pomocy rady i milicji żydowskiej, oraz policji granatowej. Żydzi stanowili ok. 80% całej społeczności Działoszyc. Żydzi byli w różnym wieku, osoby te były zmęczone, głodne, były tam też dzieci i osoby chore i starsze. 

Większość miała przy sobie tobołki i bagaże zebrane w pośpiechu - pakowano wszystko co było pod ręką i co było najbardziej potrzebne. Osoby te były rozdzielane, osoby starsze i samotne, zagubione dzieci pakowano do ciężarówek  i przewożono na wzgórze usytuowane przy obecnym pomniku żydowskim - tam te osoby były rozstrzeliwane nad przygotowanymi wcześniej dołami - doły kopali Żydzi wyznaczeni do tego przez okupanta wg. segregacji i zdolności do pracy. Niektórzy z ofiar jeszcze przy życiu byli zasypywani żywcem lub przygniatały ich kolejne ciała. Ziemie w tej mogile jeszcze przez długi czas się poruszała - Żydzi konali zasypani żywcem.

 Obecnie na powierzchni 2 ha nie zachowała się żadna macewa. Teren jest zdewastowany, porośnięty drzewami i krzewami. 

Położenie: Działoszyce, gm. Działoszyce, pow. pińczowski, woj świętokrzyskie

Dom Długosza w Wiślicy

Dom Długosza w Wiślicy jest piętrowym, późnogotyckim ceglanym budynkiem, rozplanowanym na rzucie wydłużonego prostokąta o obszernej sieni na przestrzał. Dom został zbudowany w 1460 r., z przeznaczeniem dla wikariuszy i kanoników kolegiaty przy ulicy Krakowskiej. 

W sieni, korytarzu i pokojach zachowały się belkowane stropy z resztkami polichromii. Na piętrze mieści się sala-refektarz, dawna jadalnia księży. W północno-zachodniej części budynku odkryto unikatową gotycką polichromię z końca XV wieku, przedstawiającą Zmartwychwstałego Chrystusa oraz kobiety z krzyżem. W środku znajduje się postać klęczącego mężczyzny (prawdopodobnie Jana Długosza) otoczonego aureolą z gotyckim napisem „Boże, zmiłuj się nad nami”. Ceglane szczyty Domu Długosza mają ostrołukowe wnęki, w których umieszczono kamienne tarcze z herbem Długosza – Wieniawa. 

Takie świeckie budowle w gotyckim stylu, to dzisiaj w Polsce wielka rzadkość. Czy w tym domu mogły powstać słynne Roczniki  czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza? Okazuje się, że mogły. Długosz bywał tu często pilnując swoich dóbr, na górnym piętrze odbywały się lekcje, których udzielał młodym książętom, podobno nie szczędząc przy tym rózgi, jednak początek prac nad Rocznikami wiąże się z Krakowem. Fakt, że w ogóle powstały należy zawdzięczać przypadkowi.

Pewnego razu na Wawelu Długosz przyglądał się chorągwiom krzyżackim spod Grunwaldu. Jednak zaledwie 20 lat od zakończenia bitwy nikt nie zdołał mu powiedzieć do jakich formacji należały. Gdy więc na koronację Kazimierza Jagiellończyka przybyło krzyżackie poselstwo, skorzystał z okazji i zapytał o te chorągwie.

Następnie kazał je dokładnie narysować i opisać i tak powstało pierwsze dzieło historyczne Długosza. Potem dopiero namówiony przez swojego protektora biskupa Oleśnickiego usiadł do pisania Roczników czyli Kronik sławnego Królestwa Polskiego. Historii wtedy nie uczono, ale jej znajomość miała służyć m.in. do rozwiązywania sporów granicznych z Krzyżakami. Spisanie dziejów Polski do 1480 roku zajęło Długoszowi 25 lat.

Położenie: Wiślica, gm. Wiślica, pow. buski, woj. świętokrzyskie

Czarkowy - cmentarz wojenny

 Na tym niewielkim cmentarzu wśród nadnidziańskich pól można się uczyć historii Polski. Obok siebie spoczywają tam legioniści Józefa Piłsudskiego, żołnierze Wojska Polskiego polegli we wrześniu 1939 roku oraz żołnierz Armii Krajowej.

Niewielki cmentarz znajduje się koło wsi Czarkowy, jednej z najstarszych na Ponidziu. W XVI wieku istniał tam zbór ariański, zjeżdżali zwolennicy tego odłamu reformacji z całej Europy. Od XVIII wieku do 1924 roku we wsi wydobywano też siarkę, nazywaną "czarcim złotem".

W historii Czarkowy zapisały się także jako miejsce bojowego chrztu 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego. 23 września 1914 roku naprzeciw przeważającym liczebnie Rosjanom stanął tam pluton porucznika Czesława Młota-Fijałkowskiego. 

Dziś w równym rzędzie znajdują się mogiły tych, którzy - jak czytamy na górującym nad cmentarzem pomniku - "polegli w zwycięskiej walce". Na trzynastu znajduje się napis "Nieznany Żołnierz I Brygady Legionów Polskich". Z imienia i nazwiska oznaczona jest tylko mogiła Kazimierza Zacharskiego, który zginął w innym boju - 15 maja 1915 roku.

Na wysokiej, zwieńczonej orłem kolumnie pomnika widnieją nazwy miejscowości związane z pierwszymi walkami legionistów: Kielce, Nowy Korczyn, Ostrowce, Szczytniki, Czarkowy, Opatowiec. U jej podnóża znajduje się płyta grobu nieznanego żołnierza i wizerunek orderu Virtuti Militari.

Monument według projektu prof. Konstantego Laszczki został zbudowany w 1928 roku. Odsłonił go prezydent RP Ignacy Mościcki. Pomnik przetrwał okupację hitlerowską. Zniszczyli go żołnierze radzieccy. Został odbudowany w 1992 roku.

W jego cieniu znajdują się zbiorowa mogiła 44 żołnierzy 11. Pułku Piechoty z Tarnowskich Gór, którzy zginęli 8 września 1939 roku w walce pod Ksanami. W rogu tego kameralnego cmentarza jest jeszcze jeden grób - podporucznika AK Józefa Lenczewskiego, poległego w walce o Opatowiec.

Kilkaset metrów na wschód przy polnej drodze stoi wysoki na około 10 metrów i porośnięty drzewami kopiec. Według niektórych źródeł został on usypany w 1910 roku w 400. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Inne podają, że to Kopiec Kościuszki, bowiem naczelnik przez kilka dni przebywał ze swoim sztabem w odległych o kilka kilometrów Winiarach. Niewykluczone jednak, że to jeden z kurhanów, jakich wiele rozsianych jest po Ponidziu.

Na północ od tego tajemniczego miejsca rozciąga się rozległy park, do którego prowadzi urokliwa aleja lipowa. Rośnie tam m.in. miłorząb japoński, magnolia i platan. 

Niegdyś stał tam okazały pałac, zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku przez Morsztynów. Podejmowali w nim samego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a jego położeniem zachwycał się Julian Ursyn Niemcewicz.

 Na przełomie XIX i XX wieku, kiedy Czarkowy należały do Pusłowskich, bawili tam tacy znakomici artyści, jak malarze Jacek Malczewski, Olga Boznańska i Józef Mehoffer, poeta Ludwik Hieronim Morstin czy dramaturg Karol Hubert Rostworowski.

Pałac, w którym gospodarze zgromadzili cenną kolekcję obrazów, dzieł sztuki i innych pamiątek narodowych, Rosjanie podpalili 23 września 1914 roku. Zemścili się w ten sposób za to, że przez kilka dni gościnę u Pusłowskich znaleźli legioniści. Po dawnych zabudowaniach pozostały jedynie resztki piwnic.

Położenie: Czarkowy, gm. Nowy Korczyn, pow. buski, woj. świętokrzyskie

Gorysławice - kościół p.w. św. Wawrzyńca

Tuż za murami Wiślicy, w Gorysławicach, już w 1326 r. stał drewniany kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca i stanowił odrębną parafię.

W 1535 r. ks. Józef Dałowicz, miejscowy proboszcz,  wzniósł kościół murowany.

W 1799 r. wszystkie budynki kościoła w Gorysławicach zostały spalone. Odtąd proboszcz przy tym kościele nie mieszkał, zaś księża z kolegiaty sprawowali obowiązki duszpasterskie.

5 kwietnia 1810 r. biskup Józef Górski wydał w Kielcach dekret, mocą którego skasował parafię w Gorysławicach, a należące tu wsie: Gorysławice i Kobylniki  przeniósł do kolegiaty w Wiślicy.

Kościół posiada bezcenne zabytki sztuki chrześcijańskiej. Trwają prace przy renowacji ołtarzy bocznych i belki tęczowej. Rzeźbę Madonny z Dzieciątkiem, po odnowieniu, można oglądać w sieni Domu Długosza.

Pod Kościołem znajduje się Krypta z pozostałościami niektórych pochówków.

Obecnie zostały zakończone prace konserwatorsko- restauracyjne przy ołtarzach bocznych oraz figur na belce tęczowej. Projekt zrealizowany przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego oraz dzięki ofiarności Parafian i Gości.

Położenie: Gorysławice, gm. Wiślica, pow. buski. woj. świętokrzyskie

Wiślica - kościół kolegiacki p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Wiślica należy do najstarszych miejscowości w Polsce. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z IX wieku, gdy była ona centralnym ośrodkiem państwa Wiślan. W tym mieście Kazimierz Wielki ogłosił w 1347 r. statuty wiślickie. 

Od XVII w., m.in. w wyniku zniszczeń spowodowanych wojnami szwedzkimi, nastąpił powolny upadek miasta, zakończony w 1870 r. (po upadku powstania styczniowego) utratą praw miejskich, których do tej dziś Wiślica nie odzyskała. 

Kolegiata to diecezjalne sanktuarium Matki Bożej tzw. Łokietkowej. Gotycki, kamienny kościół kolegiacki wznoszono w latach ok. 1350-1360 i ok. 1370-1380 z fundacji Kazimierza III Wielkiego. Wybudowano go na pozostałościach dwu kolejnych kościołów romańskich: kościoła św. Mikołaja (z XI/XII w.) i kościoła z 3. ćw. XIII w. Po uszkodzeniach w 1915 r. wywołanych działaniami wojennymi (m.in. zawalenie sklepień) został częściowo zrekonstruowany w latach 1919-26. 

Obecnie kolegiata jest najokazalszym i najlepiej zachowanym kościołem z grupy pseudodwunawowych kazimierzowskich (Niepołomice, Stopnica, Szydłów).

Na uwagę zasługują:
Kamienna rzeźba tzw. Madonny Łokietkowej (zwanej również Matką Bożą Uśmiechniętą) z ok. 1270 r. słynąca z licznych cudów. W lipcu 1966 r. rzeźbę koronował prymas Stefan Wyszyński z krakowskim biskupem Karolem Wojtyłą.
Tablica erekcyjna z 1464 r. przedstawiająca Kazimierza III Wielkiego klęczącego przed Madonną z Dzieciątkiem.

Na ścianach prezbiterium polichromia rusko-bizantyjska z 1397-1400 r.
Pod kościołem odkryto relikty kolegiaty m.in. w krypcie odsłonięto unikatową na skalę europejską gipsową posadzkę pokrytą figuralnym rytem (z ok. 1170 r.) tzw. płytę wiślicką lub płytę orantów. Prawdopodobnie przedstawia Henryka, księcia sandomierskiego (syna Bolesława Krzywoustego) wraz z rodziną 

Obok kolegiaty znajduje się późnogotycka dzwonnica z ok. 1460-70 r. fundowana przez Jana Długosza (przebudowywana w latach 1872 i 1919). 

 Czteroboczna budowla o dwóch kondygnacjach ciosowych i dwóch ceglano-kamiennych, zwieńczona fryzem arkadowym z tarczami herbowymi.

Położenie: Wiślica, gm. Wiślica. pow. buski. woj. świętokrzyskie

Kopiec stożkowy w Czarnocinie

Przekazywana w Czarnocinie legenda mówi o trzech siostrach: jedna miała wybudować pałac, druga wyniosły kopiec, a trzecia kościół. Pałacu we wsi już nie ma. Drewniany dwór, który Moszkowscy w 1937 sprzedali Slaskim, został rozebrany ponad 25 lat temu.

 Zachowało się tylko część drzew z dworskiego parku, w cieniu których stoi obecnie budynek urzędu gminy.

Kopiec znajduje się po drugiej stronie drogi. 

Ma kształt ściętego stożka i kilkanaście metrów wysokości. Na szczycie, na który prowadzą prowizoryczne schodki, stoi barokowa rzeźba św. Jana Nepomucena z 1761.

 Wokół niej i na zboczach rośnie bujna trawa oraz akacje. To prawdopodobnie kurhan prasłowiański. Przez mieszkańców był jednak nazywany Górką Luterską, a w opracowaniach historycznych można przeczytać o „domniemanym grobowcu ariańskim”.

U podnóża kopca znajduje się niewielki staw, przy którym mieszkańcy spotykają się przy okazji festynów.

Położenie: Czarnocin, gm. Czarnocin, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie

Czarnocin - Kościół pw. Wniebowzięcia NMP

Dawny, wzmiankowany w 1326 roku. Nową, obecną murowaną budowlę wzniósł w 1360 roku Otton z Mstyczowa herbu Lis (zmarł 1366), kanclerz wielkopolski, kanonik krakowski, sandomierski i opolski, prepozyt skalbmierski i gnieźnieński, jeden z najbliższych współpracowników króla Kazimierza Wielkiego. Do ok. połowy XVII wieku kościół był pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, a następnie do czasów obecnych Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. 

W 1557 roku został sprofanowany przez kalwina Pawła Sancygniowskiego i zamieniony na zbór. Od początku XVII wieku ponownie przejęty przez katolików. W 1758 roku budowla spłonęła, ale została odbudowana, a w latach 1882-1885 gruntownie odnowiona. Budowla gotycka, zlokalizowana na wzgórzu, orientowana, murowana, otynkowana. Kościół jest jednonawowy z węższym od nawy, dwuprzęsłowym prezbiterium zamkniętym wielobocznie, przy którym jest zakrystia wybudowana w roku 1885. Od zachodu znajduje się gotycka czworoboczna wieża, od południa przy nawie kruchta z 2 poł. XIX wieku. Wieża uszkodzona została w 1824 roku, którą jednak odbudowano w roku 1882. Jest to ciosowa budowla na planie kwadratu, z kruchtą w przyziemiu. Ma okno i kilka otworów strzelniczych ostrołukowych. Ostatnia kondygnacja (z 2 poł. XIX w.) oddzielona gzymsem.

Ołtarz główny, dwa boczne i ambona w stylu rokokowym z ok. poł. XVIII wieku. Ołtarz główny z figurą Chrystusa Pana. W bocznych ołtarzach znajdują się obrazy: w lewym św. Anny z Joachimem i NMP (XIX w.), w prawym św. Trójcy (XVIII w.) oraz św. Antoniego Padewskiego z 1764 roku. Wszystkie trzy zostały gruntownie odnowione w lecie 2009 roku. Po II wojnie światowej przeprowadzono gruntowny remont organów. W latach 1997-1998 zmieniono pokrycie dachu z gontowego na blachę miedzianą, a w 2008 roku wymalowano wnętrze kościoła. Wewnątrz znajdują się epitafia pochodzące z XVIII-XIX wieku. Kilkanaście metrów od kościoła stoi drewniana dzwonnica z drugiej połowy XVIII wieku. Nieco dalej plebania zbudowana w okresie międzywojennym na wzór dworku rodziny Slaskich z Turnawca, a także pomnik papieża Jana Pawła II.

Położenie: Czarnocin, gm. Czarnocin, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie

Figura Matki Boskiej w Kościejowie

Znajduje się przy skręcie drugiej drogi do Kościejowa. 4 metrowa figura Matki Boskiej została zbudowana przez mieszkańców Kościejowa przed I wojną światową.

Położenie: Kościejów, gm. Racławice, pow. miechowski,  woj. małopolski

Szarbia Zwierzyniecka – figura Jezusa ukrzyżowanego

Na końcu wsi po prawej stronie jadąc trasą ze Skalbmierza w stronę Miechowa znajduje się wiekowa przydrożna figura przedstawiająca postać Jezusa ukrzyżowanego.

Położenie: Szarbia Zwierzyniecka, gm. Skalbmierz, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie