CIESZKOWY – ZBÓR ARIAŃSKI

Dawny zbór ze wsi Cieszkowy w gminie Czarnocin,powiat kazimierski, jak zresztą większość zabytków związanych z okresem reformacji, to obiekty mocno tajemnicze. Nie wiadomo dokładnie kiedy powstały, kto był ich fundatorem i kiedy zborami być przestały. Późniejszy charakter użytkowania – najczęściej jako lamus czy spichlerz, raczej sprzyjał zatarciu po przednich funkcji.

 Ale najgorsze jest to, że na skutek skomplikowanych spraw własnościowych i trudności z nadaniem budynkom nowego przeznaczenia, sprzyjającego ochronie (ukazującego jednocześnie poprzednią, zborową funkcję), najczęściej skazane są na zagładę. Budynek zboru w Cieszkowach ma plan prostokąta o wymiarach ok. 13,75 na 8,75 metra. W przyziemiu zawiera dwie sklepione sale i prowadzący do nich, trapezowy w kształcie przedsionek. Podobno jedna z sal przeznaczona była dla mężczyzn, a druga

dla kobiet. Mury tej kondygnacji wzniesiono z cegły. Piętro nadbudowane zostało z białego kamienia i zapewne powstało już po likwidacji zboru, gdy budynkowi „przydzielono” funkcję magazynową. Na piętro wchodziło się po zewnętrznych, drewnianych schodach, poprzez ganek wsparty na słupkach. Z piętra na poddasze prowadziły wewnętrzne, drabiniaste schody. Elewacje pokrywał tynk, okna i drzwi posiadały ozdobne obramowania,

a narożniki były boniowane. Wykonana w roku 1970 ekspertyza stan murowanych elementów budynku oceniała jako dobry, a za wymagające pilnego remontu uznawała pokrycie dachu oraz wszystkie elementy z drewna – od więźby poczynając, a na stolarce i podłogach kończąc.

Wieś Cieszkowy wzmiankowana jest w dokumentach z XIV wieku, gdy z nadania królewskiego otrzymał ją Spytek z Melsztyna. Długosz w Liber Beneficiorum podaje, że w latach 1470-80 właścicielem wsi jest Jan Rabsztyński. Informuje również, że znajdowało się tu założenie obronne – „praedium unicum militare”. W roku 1579 dziedzicem Cieszkowych był Jan Chisowski. Katalog Zabytków podaje, że zbór w Cieszkowach zbudowany został w XVII stuleciu, jako zbór użytkowany był do wieku XVIII, a na przełomie XVIII i XIX stulecia przekształcony został na spichlerz. Interesujące są związki zboru ze wspomnianym przez Długosza obiektem.

Powstające w XVII stuleciu budynki zborów nie były już przekształconymi na ten cel kościołami. Budowano je „od nowa”, albo też wykorzystywano istniejące budowle dworskie, a na terenie miast – kamieniczki. Czy zbór w Cieszkowach był przebudowanym obiektem dworskiego zespołu wspomnianego przez Długosza, czy wybudowano go jako nowy obiekt w sąsiedztwie istniejącego dworu (o czym świadczyć mogłyby relikty pozostałe posklepionych piwnicach, znajdujące się na zachód od zboru)? Odpowiedź na to pytanie wymagałaby przeprowadzenia badań archeologicznych reliktów dworu i badań architektonicznych zboru. Na razie nikt nie zamierza do nich przystąpić – nie sprzyja temu aktualna sytuacja ekonomiczna państwa, rzutująca na wyjątkowo dotkliwy brak funduszy na ochronę zabytków.

Od czasu wykonania ekspertyzy, czyli od roku 1970, nie przeprowadzono w obiekcie żadnego remontu. Zbór w Cieszkowach, popularnie zwany lamusem, stoi jeszcze. Zawieszono na nim tablice ostrzegające przed zagrożeniem jakie jego stan techniczny stanowi – tak więc ktokolwiek zdecydowałby się wejść do wnętrza, uczyni to na własne ryzyko. 

Położenie: Cieszkowy, gm. Czarnocin, powiat kazimierski, woj. świętokrzyskie.